Jeneesh Ponniah
Compact verdedigen of compactheid is een veel voorkomende term in het moderne voetbal. Vaak associëren wij dit met teams die de ruimtes heel klein maken en voor het eigen doel verdedigen. Dit is deels het geval, compactheid is veel meer dan de ruimte klein maken. Topcoaches, zoals Diego Simeone, Jürgen Klopp en Mourinho maken allemaal op hun eigen manier gebruik van dit concept. Het vormt een belangrijke basis van de speelwijze die zij hanteren bij de teams die zij trainen. In dit artikel gaan we eerst in op wat men bedoelt met de term compactheid en hoe dit gerealiseerd kan worden en eruitziet in de praktijk. In deel twee zullen wij het verder uitdiepen in combinatie met andere spelconcepten zoals; zoneverdediging versus 1 tegen 1 verdedigen, pressing en counters. In deel 3 gaan we dieper op verschillende opvattingen van drie topcoaches; Diego Simeone, Jürgen Klopp en Mourinho.
Wat is ‘compactheid’
“Alles heeft te maken met meters, meer niet. Als ik de hele tuin moet verdedigen ben ik de slechtste, als ik dit stukje moet verdedigen ben ik de beste.” – Johan Cruijff
Johan Cruijff -een van de grondleggers van het moderne voetbal- deelt met de bovenstaande quote zijn visie over verdedigen. Het gaat er volgens hem om dat je met elkaar gegroepeerd de ruimtes verdedigd. Ook zegt hij dat je een klein stukje van het veld beter kan verdedigen dan het hele speelveld. Dit kleine stukje speelveld wat je wilt verdedigen creëer je door de speelruimte met elkaar te verkleinen. Hierdoor wordt er in zijn geheel een compacte organisatie gecreëerd waarbij de onderlinge afstanden tussen de spelers kleiner is geworden, zoals je kunt zien op het linker plaatje van afbeelding 1. Het verkleinen van de ruimte met elkaar vormt dan ook het fundament en is het hoofdprincipe van compact verdedigen. Het uiteindelijke hoofddoel is het voorkomen van scoringskansen of doelpunten van de tegenstander. Uiteraard zijn er meerdere doelen of ook wel subdoelen mogelijk in combinatie met andere spelconcepten. Hier komen we in een later stadium in ander artikel deel twee op terug.
Zodra een compacte organisatie is gerealiseerd biedt dit veel voordelen bij het verdedigen. Allereerst zorgt een compacte organisatie ervoor dat er moeilijk doorheen gevoetbald kan worden, omdat er weinig speelruimte is in de organisatie. Een ander belangrijk voordeel is dat de spelers in de organisatie elkaar sneller kunnen helpen door de korte onderlinge afstanden, dit zorgt ervoor dat de druk op en rondom de balbezitter optimaal is. De balbezitters worden gedwongen om snel te handelen waardoor ze fouten kunnen maken wat kan leiden tot balverlies. Daarnaast zorgt een compacte organisatie ervoor van dat bepaalde zones op het veld bewust kan worden afgesloten, dit is te zien op de onderstaande afbeelding.
Compactheid in de praktijk
Hoe ziet een compacte organisatie er in de praktijk uit en hoe wordt dit in de praktijk gerealiseerd? Zoals eerder beschreven houdt compactheid in dat dat je als team met elkaar de ruimte verkleint. De onderlinge afstanden worden kleiner. Om te kunnen zien of een organisatie compact is, kun je als coach kijken naar drie punten, namelijk:
- Compactheid op de lengteas
- Compactheid op de breedte-as
- Compactheid in de organisatie, of in dit geval inter-compactheid
Als er compactheid ontbreekt op de bovenstaande punten vallen de eerdergenoemde voordelen van compact verdedigen weg. Dit is te zien in afbeelding 2: een situatieschets die in de wedstrijd veelvuldig voorkomt namelijk de opbouw. In deze wedstrijdsituatie staan de aanvallers 10 tot 15 meter over de middenlijn terwijl de verdedigers staan opgesteld rondom de eigen zestien meter gebied. Hierdoor ontbreekt er compactheid op de lengteas waardoor er veel ruimte tussen de linies wordt weggegeven (zie gearceerde gedeelte).
Daarnaast zorgt het ontbreken van compactheid in de lengteas en breedte-as ervoor dat er inter-compactheid ontbreekt. Dit resulteert in dat de middenvelders te ver verspreid staan van elkaar waardoor ze elkaar niet kunnen helpen met de ruimte en rugdekking. Een identiek probleem op de breedte-as speelt zich af bij verdedigers. Door de combinatie van deze factoren wordt er zodanig veel ruimte weggegeven waardoor de balbezitter tijdens de opbouw met verticale en diagonale passing gemakkelijk de middenvelders kan bereiken. De middenvelder tussen de linies krijgt hierdoor veel tijd en ruimte waardoor hij gemakkelijk met een steekpass de aanvaller kan bedienen wat resulteert in een scoringskans.
In afbeelding 3 is te zien dat compactheid in de lengteas wel is gerealiseerd. Doordat de ruimte in de lengteas en breedte as is verkleind zorgt dit ervoor dat er minder ruimte is tussen de linies. Daarnaast zijn er meerdere spelers die druk kunnen uitoefenen. Ook de ruimte naar de middenvelder is zodanig verkleint waardoor sneller druk uitgeoefend kan worden op de middenvelder. Hierdoor zal hij minder tijd en ruimte hebben ten opzichte van afbeelding 2 wat kan resulteren in een onderschepping. Daarnaast zorgt de verkleining van de onderlinge afstanden ervoor dat de centrale verdediger en de middenvelder (gearceerd) ervoor dat zij ruimte en rugdekking kunnen geven aan medespelers. Mocht de middenvelder in deze situatie worden de voordelen van compact verdedigen optimaal benut om scoringskansen te voorkomen en om de bal te veroveren.
Echter compactheid realiseren is niet voldoende. Het gaat er ook om dat de organisatie zijn compactheid blijft behouden als de bal wordt verplaatst. Laten we een situatie nemen waarbij een ploeg de opbouw verzorgt. Het verdedigende team zorgt voor compactheid. Door de centrale positionering wordt de centrale zone van het veld afgesloten voor de opbouwende ploeg. Waardoor zij worden gedwongen om via de vleugels op te bouwen omdat daar ruimte is. In dit geval schuift de compacte organisatie in zijn geheel naar de vleugels om daar de zone/ruimte af te schermen en de bal te veroveren. Belangrijk hierbij is dat de organisatie die zij aanhouden zijn compactheid blijft behouden als het mee beweegt richting de bal. Dit om de tegenstanders geen ruimte te geven om onder de druk vandaan te spelen. In de situatieschets (afbeelding 4) is een voorbeeld waarbij dit niet gebeurd omdat de spelers aan de niet-balkant niet goed meebewegen (zie gearceerde spelers) richting de vleugels, ook wel kantelen genoemd. De onderlinge afstanden tussen de spelers worden te groot. Hierdoor helpen zij niet met het verkleinen van de ruimte om optimale druk te creëren rondom de balbezitter. Op de situatieschets is te zien dat de opbouwende ploeg via deze ontstane ruimte aan de druk weet te ontsnappen.
Een ander veel voorkomend probleem is dat de spelers te ver door kantelen richting de bal. Dit is te zien in een vergelijkbare situatie zoals bij afbeelding 3. De spelers aan de niet-balkant kantelen mee, maar lopen te ver door. Hierdoor is de ploeg wel compact maar door deze over-compactheid wordt te veel ruimte weggegeven aan de niet-balkant. Als de tegenstander de bal verplaatst, zoals te zien op de afbeelding, zijn de buitenspelers niet op tijd terug of in staat om de balbezitter onder druk te houden. In deze situatie zorgt te veel compactheid aan de ene kant voor ruimte voor de tegenstander aan de andere kant. Daarom is een compact blok van 25 m in lengte en 35 tot 40 meter in breedte relatief goed.
Het doel van compactheid
Zoals we aan het begin van het artikel hadden beschreven is het doel van dit speelconcept juist om doelpunten te voorkomen. Dit hoofddoel kan op verschillende manieren gerealiseerd worden. Dit heeft te maken met de kwaliteit van jouw spelers; die van de tegenstander en de opvatting van verdedigen van de coach. De locatie op het veld waar het team compact gaat staan is bepalend voor de spelopvatting en de uitvoering van het druk zetten. In de onderstaande afbeelding laat ik zien welke zones van belang zijn. In totaal zijn er drie zones bij verdedigen, het gebied rondom het doelgebied is de rode zone. De gele zone is het gebied rondom de middenlijn met daarvoor de groene zone rondom het doelgebied van de tegenstander.
Teams die verdedigen rondom het doelgebied zijn ten allen tijden bezig met scoringskansen en doelpunten te voorkomen. Het kan zijn dat coaches bewust ervoor kiezen om in deze zone te verdedigen of noodgedwongen omdat een tegenstander simpel beter is en veelvuldig in balbezit is. Een nadeel vanuit deze zone verdedigen dat er een directe scoringskans kan ontstaan als het niet goed uitgevoerd wordt of spelers niet goed meebewegen waardoor er ruimte in het compacte blok ontstaat.
In de onderstaande video van Mourinho komt duidelijk naar voren dat IJsland bewust kiest voor deze speelwijze. Voordeel van deze zone verdedigen is dat de kans op een succesvolle counter groter wordt omdat er veel ruimte is achter de laatste linie, het is dan belangrijk om over aanvallers en middenvelders te beschikken die voldoende snelheid en loopvermogen hebben om deze ruimte te belopen omdat de weg naar het doel lang is.
Daarnaast zijn er ook teams die een compacte organisatie realiseren in de gele zone, rondom de middenlijn. Voordeel om vanuit deze zone te verdedigen is dat je voldoende ruimte hebt om een counter op te zetten en de weg naar het doel minder lang is als je dat vergelijkt met een counter vanuit de rode zone. Een ander belangrijk voordeel is dat de tegenstander verder van het doel is waardoor er geen directe scoringskansen ontstaan.
Er zijn ook teams die het compacte blok veel hoger neerzetten met als doel de opbouw te ontregelen of in combinatie met de opbouw ontregelen en scoringskansen te creëren. Voordeel als je vanuit de groene zone de bal verovert, en met name rondom de zestien meter gebied, is dat dichterbij de goal bent om een scoringskans te creëren. t.o.v. de gele en de rode zone is de weg naar het doel relatief kort. Kans op direct gevaar bij verovering groter. Een nadeel is dat je als team erg veel ruimte weggeeft achter de laatste linie, waardoor de tegenstander ervoor kan kiezen om deze ruimte te bespelen met een lange bal. Indien de tegenstander in bezit is van snelle aanvaller en het verdedigende team kwetsbaar is met langzamere verdedigers kan dit voor gevaarlijke situatie zorgen.
Conclusie
In dit artikel (deel) van compactheid hebben wij het basisconcept, ideeën van compactheid behandeld waarbij het er vooral omgaat dat een team met elkaar de ruimte verkleint in de buurt van de bal. Waardoor er weinig ruimte is om door de compacte organisatie te spelen. Belangrijk bij deze manier van verdedigen is naast het realiseren van compactheid ook belangrijk is om compactheid te behouden als de tegenstander de bal verplaatst zoals naar de zijkant, of terug wordt gespeeld van middenvelder naar de verdediger. In al deze situatie dient de compacte organisaties in zijn geheel mee te schuiven richting de bal. Indien de compactheid op de breedte-as, lengteas en in de organisatie niet gerealiseerd wordt kan dit zorgen ervoor zorgen dat de tegenstanders via de ontstane ruimte kan verder spelen. Het gegroepeerde karakter van compactheid zorgt ervoor dat je als team bepaalde zones kan afsluiten. In deel 2 komen we terug hoe compactheid in combinatie met zoneverdediging tot dominante situaties kunnen leiden bij verdedigen en gaan we dieper in samenwerking tussen de verschillende linies.
Team Coach 