Analyse van ten Hag

Jeneesh Ponniah

Het jonge en talentvolle Ajax van Erik ten Hag maakt indruk in Europa. In de Champions League heeft Ajax ook tegen Europese grootmacht Bayern München een spektakelstuk laten zien (3-3). Verschillende media in binnen en buitenland zijn dan ook complimenteus over de manier waarop ten Hag met modern voetbal de ploeg uit Zuid-Duitsland wist te imponeren. De hand van de coach is duidelijk zichtbaar bij dit Ajax. Hoe heeft hij dit voor elkaar gekregen en welke moderne ideeën liggen ten grondslag bij zijn manier van spelen, kortom wat is de methode ten Hag?

Ten Hag is een type trainer die niet uitgaat van één spelsysteem, dit terwijl het 1-4-3-3 formatie met een dubbele bezetting op de vleugels heilig is binnen Ajax. Hij durft hiervan af te wijken door zijn ploeg te laten spelen vanuit een 1-4-2-3-1.

Hij is een trainer die durft te wisselen tussen spelwijze, ideeën en concepten en kijkt veel meer naar de spelopvattingen die passen bij de kwaliteiten van zijn spelers. Daarnaast is hij ook een type trainer die zich durft in te stellen op zijn tegenstander, terwijl bij Ajax dominant spelen de norm is.

Als je bovenstaande punten zou horen zou je terecht af kunnen vragen of hij wel de ideale Ajax coach is.

Bij zijn aantreden waren ook de nodige twijfels en kritiek op zijn persoon, maar door de succesvolle Champions Legue campagne heeft hij het sentiment rondom zijn zichzelf weten te keren.

Met prachtig combinatiespel waarbij het middenveld wordt gedomineerd, snelle pressing bij omschakelmomenten en compacte verdedigen afwisselend met hoge pressing lijkt het Ajax van ten Hag te voldoen aan de eisen van het moderne voetbal. Opvallend aan de methode ten Hag is dat hij niet kijkt naar het spelsysteem wat in Nederland gebruikelijk is. Net als vele internationale topcoaches zoals Tuchel, Klopp en Guardiola gaat hij uit van algemene uitgangspunten die telkens terugkeren in iedere wedstrijdsituatie.  Deze uitgangspunten kunnen gezien worden als een flexibele stel regels. Ze bieden houvast voor zijn spelers maar ook ruimte voor eigen invulling en creativiteit. De principes staan vast en hoe dit wordt ingevuld is aan de spelers zelf. Hierdoor is het positiespel herkenbaar maar tegelijkertijd ook onvoorspelbaar voor de tegenstander.

Het positiespel van ten Hag is herkenbaar door veel balbezit en korte combinaties, waarbij zo snel mogelijk het vijandige doel wordt gezocht. Om dit type positiespel te kunnen spelen wil hij het middenveld controleren om tot scoringskansen te komen. Bepaalde spelprincipes spelen een belangrijke rol om dit te kunnen bewerkstelligen.

De spelprincipes:

1. Het creëren van een numerieke superioriteit op het middenveld
   1. Ruimte creëren en benutten door loopacties
2. Het creëren van een numerieke superioriteit rondom bal
   1. Gebruik maken van de derde man
3. Tussen de linies spelen
   1. Verticale- en diagonale passing

In dit stuk zal ik verder toelichten hoe ten Hag gebruik maakt van verschillende spelprincipes en welke spelers hierin een belangrijke rol spelen en hoe deze principes leiden tot de gewenste dominantie die ten Hag wil bereiken tijdens de offensieve fase.

Creëren van superioriteit op het middenveld

Superioriteit creëren op het middenveld kan op vele manieren tot stand worden gebracht. Een van de belangrijkste principes om deze superioriteit te bereiken is door een man-meer-situatie te creëren op het   middenveld. Ten Hag doet dit voor door zijn aanvallers vanuit hun posities uit te laten zakken richting het middenveld. Hierdoor ontstaan de gewenste man-meer-situatie waar hij naar zoekt. Andere manier waarop ten Hag een man-meer situatie creëert is door verdedigers in te laten schuiven op het middenveld. Dit doet hij voornamelijk met Mazraoui die regelmatig speelt als inverted-wingback.

Zodra deze man-meer is gecreëerd, is domineren via het centrum mogelijk. Echter heeft het als nadeel dat er meer spelers van de tegenstander staan opgesteld in het centrum. Hierdoor is weinig ruimte om via het centrum tot een goede opbouw te komen.  Daarom maakt de eigenzinnige coach gebruikt van de halfspaces waar hij spelers met specifieke kwaliteiten in laat spelen.

De halfspaces is een concept wat door vele topcoaches wordt gebruikt, zoals Guardiola en Tuchel. Ik zal een korte toelichting geven over het concept, klik hier voor een uitgebreide toelichting van Ren Matic op spielerverlagerung.com. Bij dit concept is het veld verdeeld in 5 verticale stroken zoals te zien op de onderstaande afbeelding. Het centrum is de strook die voor ten Hag de meeste strategische voordelen biedt voor zijn positiespel, namelijk: spelers vanuit deze strook kunnen alle richting passen, dit zorgt voor continuïteit tijdens opbouw van Ajax en het is ook de snelste weg naar het doel en vanuit deze positie.

De vleugels zijn voor ten Hag het mist interessant omdat spelers vanuit deze positie worden beperkt door de zijlijn waardoor er veel minder passing opties zijn voor de balbezitter en spelers zijn verder weg van de goal. Door deze nadelen is dit voor de tegenstander de ideale strook om druk uit te oefenen op de balbezitter om uiteindelijk de bal te veroveren.

De halfspaces heeft dezelfde eigenschappen als het centrum alleen is het minder druk bezet door spelers van de tegenstander. Hierdoor is er meer ruimte en tijd voor spelers vanuit de deze strook om diagonale passing achter de verdediging en in de zestienmeter gebied te geven of zelf schieten als ze dicht bij het doel zijn is ook een optie. Daarnaast worden spelers niet beperkt door de zijnlijn waardoor drukzetten op de balbezitter in deze strook voor de tegenstander minder effectief is om de bal te veroveren,

Deze manier van positioneren in de halfspace door de aanvallers leidt niet alleen tot een man-meer situatie op het middenveld maar heeft als bijkomstig voordeel dat er ruimte achter de laatste linie van de tegenstander ontstaan. Dit zijn de ruimtes die ten Hag wil creëren omdat hierin diepgaande middenvelder kunnen opduiken. Daarom kiest ten Hag voor creatieve spelers als zich en Tadic in de halspaces, zij bezitten namelijk het kwaliteiten om vanuit deze strook de steekpass te geven achter de verdedigende linie voor de opkomende teamgenoten vanuit het middenveld. Daarnaast bezitten ze zelf ook scorend vermogen vanuit een afstand schot. Al deze kwaliteiten maakt het voor ten Hag interessant om spelers als Ziyech en Tadic in balbezit te krijgen in de halfspaces.

Creëren van superioriteit rondom de bal

Een ander principe waarmee ten Hag het middenveld wil domineren is door een overtalsituatie wilt creëren rondom de bal. Dit kunnen meerdere spelers doen afhankelijk van de situatie en de plek op het veld.

Een veel voorkomende patroon in rond het centrum tijdens de opbouw van Ajax is het positioneren van Frenkie de Jong en Schöne, zoals te zien op de onderstaande situatieschetsen.

De twee spitsen van de tegenstander zetten het centrale duo van Ajax onder druk. Middenvelder Frenkie de Jong zakt in deze situatie uit in de linker halfspace tussen centrale duo en de linkervleugelverdediger Tagliafio. Dit zorgt voor de gewenste 3 tegen 2 situatie wat uitgespeeld kan worden. Vaak is te zien dat Lasse Schöne vanuit de nummer 6 ook de opbouw komt ondersteunen en zo een 4 tegen 2 wordt gecreëerd.

Door het uitzakken van de Jong wordt één van de middenvelders voor een keuze gesteld, namelijk: Uitstappen richting de Jong of blijven staan waardoor de Jong na het ontvangen van de bal vrije pass opties heeft richting het middenveld. Als ze uitstappen leidt dit tot meer ruimte voor Tadic en van de Beek die zich tussen de linies hebben gepositioneerd. Dit wordt extra versterkt doordat Schone ook uitzakt en een spelers van de tegenstander bindt en mee trekt.  Deze manier van positioneren leiden tot meer ruimte binnen het compacte verdedigingsblok van de tegenstander.

Dit principe wordt ook toegepast op de vleugels zoals te zien op de bovenstaande situatieschets. Dit was een veel voorkomende patroon tijdens de eerste Champions Leaguewedstrijd tegen Real Madrid.

In deze situatie is te zien dat spelers die verder weg staan de balbezitter in dit geval Daley Blind komen ondersteunen. Neres heeft zijn positie voorin verlaten en duikt op tussen de linies in de halfspace.  Daarnaast schuiven Tadic en Ziyech ook een baan op richting de bal. Deze agressieve manier van overtalsituatie creëren leidt ertoe dat er meerdere spelers van de tegenstander gedwongen worden om zich te verplaatsen richting de bal. Door de loopactie richting de bal van de zojuist genoemde Ajaxspelers komt de recht halfspace open te liggen en de ruimte achter Neres.  De ruimtes die open komen te liggen wil Ajax benutten. 

Dit is een hele bewuste strategie in het positiespel waarbij de tegenstander bewust wordt verplaatst zodat de ruimte die ontstaat in het centrum of de halfspace aan de contrazijde benut kan worden door opkomende spelers. In de bovenstaande situatieschets is te zien dat Mazraoui in een gunstige twee tegen één situatie vormt samen met Ziyech waardoor deze situatie kan leiden tot een scoringskans.

Daarnaast kan Blind ook de pass richting Tadic spelen die zich vanuit de spitspositie laat uitzakken tussen de linies. Hier kan hij de combinatie aan gaan en zorgen dat de continuïteit van de Ajax offensief gewaarborgd blijft.  De kwaliteiten van Tadic lenen hier uitstekend voor omdat hij het vermogen bezit om in kleine ruimtes de bal in bezit te houden. 

Tussen de linies spelen

Zodra de man-meer situatie is bereikt probeert ten Hag voornamelijk de vrije speler op het middenveld te vinden door verticaal positiespel. Dit de voornaamste reden voor de ten Hag om deze speler vrije en derde man te vinden is dat hij met zijn gezicht naar het doel staat. Hierdoor heeft hij overzicht op het spel en kan zorgen voor continuïteit tijdens de opbouw. De derde man vinden wordt voornamelijk mogelijk gemaakt door verticale passing en schuine passing wat typerend is voor het positiespel die ten Hag wil spelen. 

Bij het derde-man-principe biedt de verticale en diagonale pass vele voordelen in samenwerking met de positionering van de middenvelders op verschillende hoogtes van elkaar en tussen de linies. Ik zal dit illustreren aan de hand van enkele voorbeelden.

Voordeel van de breedtepass is dat je de tegenstander verplaatst en daarnaast staat de ontvanger met zijn gezicht naar het doel waardoor hij overzicht heeft over het spel.  Nadeel van deze pass is dat je geen terreinwinst boekt waardoor je geen lay-off pass kan geven om de derde man te vinden. Hierdoor is de breedte bal ideaal om op de pressen voor de tegenstander. Daarom wil ten Hag deze pass zoveel mogelijk voorkomen in zijn positiespel.

De verticale pass heeft als voordeel dat je ermee linies kan overslaan en terreinwinst mee kan boeken. Het nadeel is dat de ontvanger met zijn rug naar het doel staat waardoor hij vaak een pass terug of schuin terug kan spelen in plaats van de direct achter de verdediging. In deze situatie is een derde man dus gewenst dat hij gevonden wordt voor een goed vervolg.  Ander voordeel is dat de tegenstander verplaatst wordt met deze verticale pass, maar dan dient de ontvanger zich tussen de linies op te stellen. Zoals te zien op de onderstaande situatie zie je dat meerdere spelers van de tegenstanders gaan twijfelen wie zich moet bekommeren om deze vrijstaande man. Zodra hij bereikt wordt met een verticale pass kan het zijn dat er meerdere spelers van de tegenstanders deze vrijstaande spelers willen dekken. Hierdoor ontstaat er elders op het veld meer ruimte voor de derde man die na het ontvangen van de lay-off pass meer ruimte en tijd heeft om goed vervolg te geven. Daarom zie je bij Ajax dat spelers als van de Beek, Ziyech en Tadic zo veel mogelijk positioneren tussen de linies. Waardoor meerdere spelers druk zetten en ruimte vrije komt elders in het veld voor de derde man.

De diagonale pass heeft in theorie de voordelen van de breedtepass en dieptepass in zich. Namelijk: de mogelijkheid om terreinwinst te boeken door vooruit te spelen en de schuine pass zorgt ervoor dat ontvanger al half opengedraaid staat, waardoor hij in theorie de pass achter de verdediging kan geven. Zoals te zien op rechter situatieschets. Hij heeft daarnaast ook nog de mogelijkheid om een lay-off pass te geven. Deze pass zorgt ervoor dat tegenstander wordt verplaatst en dat meerdere spelers zich rondom de bal gaan binden. Omdat ten Hag zoveel mogelijk de derde man wilt vinden instrueert hij zijn spelers om zoveel mogelijk diagonaal en verticaal vooruit te spelen en het liefst linies over te slaan.

Samengevat bieden deze principes strategische voordelen. Allereerst kan hij Ajax het gewenste verticale positiespel laten spelen omdat er tijdens de opbouw extra man aanspeelbaar is. Ook zorgt het positioneren van spelers rondom de bal ervoor dat de onderlinge afstanden ten opzichte van elkaar op het middenveld kleiner worden. Hierdoor is het mogelijk met veel korte en strakke passing snel positiespel te spelen wat typerend is voor het offensieve spel van Ajax. Een andere voordelen van het uitzakken van aanvallers richting het middenveld is dat er de verdedigers van de tegenstander weg worden gelokt vanuit hun posities waardoor er ruimte ontstaat die vervolgens door diepgaande spelers vanuit het middenveld benut kunnen worden. Vooral de ruimte achter de verdedigers (centrumbaan en halfspace) wil hij spelen vrije spelen. 

Conclusie

Gezien de speelwijze die bij Ajax is geïmplementeerd en in het verleden bij FC Utrecht is ten Hag een moderne coach die op een andere wijze het spel benaderd. Net als coaches zoals Guardiola, Tuchel, Klopp en Sampaoli heeft hij een moderne redenatie en filosofie over voetbal, wat uitgaat van spelprincipes, creëren van ruimte, ruimte bespelen. Doordat hij denkt vanuit spelprincipes is het mogelijk dat Ajax tijdens de offensieve fase speelt vanuit verschillende formaties. Zo leidt het overtal creëren op het middenveld, bijvoorbeeld door de buitenspelers en de vleugelverdedigers die van achteruit doorschuiven op het middenveld tot een formatieverschuiving van 1-4-2-3-1 naar 1-3-5-2. De tegenstander wordt gedwongen om zich continu aan te passen aan de formatieverschuivingen van Ajax wat kan resulteren dat er ruimte ontstaat in en rondom de verdedigende organisatie van de tegenstander wat vervolgens met positiespel benut kan worden. Kortom een heel dynamisch manier van aanvallen waarbij tegenstanders bewust worden verplaatst door verticale- en diagonale passing, positiewisselingen, formatie verschuivingen om de ontstane ruimte te bewust te benutten met spelers die specifieke kwaliteiten bezitten.